Ζήσε, κόρη μου, για τα άλλα σου παιδιά

Ήμασταν στην Πούντα. Στέκαμε γραμμή για να μπαρκάρουμε. ‘Ό,τι είχαμε, μπόγους, βαλίτσες, τα πετούσαν για να περάσουν. Πέρασε η μητέρα μου, η αδερφή μου έπεσε κάτω, ο κόσμος την πατούσε, δεν μπορούσε να σηκωθεί. Ένας στρατιώτης καθώς βάσταγε το μωρό της, το τρύπησε με την ξιφολόγχη. Το πέρασε από τη μια άκρια της φασκιάς ως την άλλη. Τι να κάνει; Το ‘βαλε σε μιαν ακρούλα. «Ζήσε κόρη μου, για τα άλλα σου παιδιά» της είπε η μάνα μας. Εγώ ακόμη δεν είχα περάσει τη ζώνη και με τραβά ένας Τουρκαλάς από το χέρι και μου λέει: «Ντουρ, μωρή». Βάζω κάτι φωνές κάτι κλάματα φωνές και η μάνα μου. Πέρασαν πεντέξι, εμένα πού να μ’ αφήσει να περάσω. «Αχ παιδάκι μου» λέει η μάνα μου. Πέφτει κάτω και λιποθυμά. Στο μεταξύ ο Τούρκος μου δίνει ένα σκαμπίλι, που άστραψε το φως μου. «Τσικάρ παρά» λέει. Θυμήθηκα το πεντόλιρο, του το ‘δωσα. Μ’ αυτό γλύτωσα. Μου δίνει μια σπρωξιά. Πέφτω κάτω. Κι έσπασα τα γόνατά μου. Έχασα και το ένα παπούτσι μου. Πέταξα και το άλλο στη θάλασσα. Εκεί πια οι Ιταλοί μας ανέβασαν αγκαλιά στο καράβι.

Οι Γάλλοι δείξαν βρωμερή στάση. Όσοι κατάφερναν να σκαρφαλώσουν στα καράβια τους, τους ρίχναν πίσω στη θάλασσα. Και παλικάρια, πιο πολύ τα παλικάρια ξανάριχναν στο νερό. Σαν τους βλέπαν να ζυγώνουν τους πετούσαν ζεματιστό νερό για να μην μπορέσουν ν’ ανέβουν. Οι Εγγλέζοι κάναν ό,τι κάναν, μα σαν πήγαινε κανείς στα πλοία τους να σωθεί τον δέχονταν καλά. Δεν τον διώχναν.

Η Έξοδος τ. Α’ (Μαρτυρία Άννας Καραπέτσου)

Τρεις αιώνες μια ζωή

[…]

Κάποιοι προσπάθησαν να φτάσουν μέχρι την Μητρόπολη, να καταγγείλουν στους υπεύθυνους πως οι Τούρκοι δε σεβάστηκαν τη συμφωνία τους να μην πειράξουν τους Έλληνες. Ανάμεσά τους βρέθηκα κι εγώ – παρασυρμένη μάλλον απ’ τη λαοθάλασσα… Στη διαδρομή αυτή είδα το μεγαλύτερο μακελειό. Γυρίζω κάποια στιγμή να μιλήσω στη διπλανή μου, Βαγγελιώ τη λέγανε, και βλέπω ένα κορμί να πέφτει στο δρόμο χωρίς κεφάλι! Στρίβουμε αριστερά, πέφτουμε πάνω σε πολυβόλα που γάζωναν ό,τι κινούνταν, αδιακρίτως. Στρίβουμε δεξιά, φλόγες να λαμπαδιάζουν τα πάντα στο διάβα τους. Σε μια στιγμή, μέσα σ’ αυτό τον πανικό, βλέπω έναν άντρα μ’ ένα κοριτσάκι στον ώμο του και μ’ ένα αγοράκι να κρέμεται απ’ το χέρι του. Το κοριτσάκι είχε τρελαθεί και φώναζε: «Παρά, να, παρά, να!» (Πάρτε λεφτά! Πάρτε λεφτά!)

Προσπαθούμε να μπούμε σε κάποιο σπίτι – είναι Τούρκοι ακόμα μέσα και σκοτώνουν! Προσπαθούμε να μπούμε σ’ ένα άλλο… έχει φουντώσει η φωτιά μέσα του! Δίπλα μου κάποιος Τούρκος βιάζει μια Ελληνοπούλα, που ουρλιάζει σπαραξικάρδια!

Φτάνουμε στη λέσχη του Μηλιώτη. Εκεί μας κάνουν μπλόκο οι Τούρκοι κι αρχίζουν να παίρνουν τις γυναίκες και τις κοπέλες και να τις βιάζουν μπροστά στα μάτια των αντρών, των γιων ή των πατεράδων τους, κι αυτοί δεν μπορούσαν να κάνουν απολύτως τίποτα. Κάποιος άντρας, μάλιστα, έπαθε συγκοπή και πέθανε επιτόπου. Φεύγουμε απ’ τη λέσχη και φτάνουμε στην εκκλησία της Παναγιάς, τη Μητρόπολη, που ήταν χτισμένη στο κέντρο των Βουρλών, στη Λότζα. Η αυλή της εκκλησιάς αυτής ήταν τεράστια και τώρα ήταν στρωμένη σε ύψος τουλάχιστον μισού μέτρου, με χρήματα – τεσσαράκια, οχταράκια – μεταλλίκια! Πέρασαν χρόνια για να εξηγήσω αυτή την εικόνα. Η Καταστροφή έγινε μετά την γιορτή του Δεκαπενταύγουστου. Τα κέρματα που είχαν μαζευτεί απ’ τους πιστούς φυλάσσονταν μέσα σε βαρέλια, ενώ τα χαρτονομίσματα τα είχαν σε χρηματοκιβώτια. Τα βαρέλια αυτά φαίνεται πως τα έσπασαν και τα κέρματα πλημμύρισαν την αυτή της Μητρόπολης.

Κυνηγημένοι πραγματικά απ’ τον ίδιο το Διάβολο, τρέχαμε, μπουλούκι, χιλιάδες άνθρωποι, κυρίως γυναίκες και παιδιά, αληθινή λαοθάλασσα, και φτάσαμε σ’ ένα τρίστρατο. Και στα τρία σημεία του στημένα πολυβόλα να θερίζουν όσους ήταν στις πρώτες σειρές κι εμείς οι πιο πίσω να δραπετεύουμε στα τυφλά… δεν είχε καμία σημασία προς τα πού θα πηγαίναμε, αρκεί να απομακρυνόμασταν απ’ το πολυβόλο.

Έχει πια νυχτώσει για τα καλά όταν μπαίνουμε σ’ ένα σπίτι χωρίς να μας πάρουν είδηση οι Τούρκοι και κλείνουμε την πόρτα. Ένα παιδάκι κλαίει και προσπαθούμε να πείσουμε τον πατέρα του να το κάνει να σωπάσει, να μην κάνει φασαρία και μας πάρουν είδηση.

«Μα τι να κάνω;» μας ρωτάει ο γονιός με την απόγνωση ζωγραφισμένη στα μάτια του.

Κουνάει το παιδί στην αγκαλιά του και του μιλάει τρυφερά, αλλά το παιδί δε λέει να σταματήσει να κλαίει… Παίρνει το παιδί του και βγαίνει έξω, στο χαρούμι, την αυλή του σπιτιού, φτάνει στο πηγάδι του σπιτιού και βάζει το μωρό του στον κουβά, το κατεβάζει μέσα στο πηγάδι και κλείνει το άνοιγμα μ’ ένα σιδερένιο καπάκι. Οι φωνές του παιδιού δεν ακούγονται πια κι ο δύσμοιρος πατέρας κάθεται δίπλα στο πηγάδι ακίνητος κι άχρωμος σαν νεκρός.

Μέσα στο σπίτι κι άλλα παιδάκια αρχίζουν να κλαίνε και να φωνάζουν! Ακούγονται ψιθυριστές φωνές:

«Βάλ’ το στο στήθος σου να μη φωνάζει!»

«Κλείσ’ του τη μύτη και το στόμα»

«Δεν μπορώ να κάνω το παιδί μου να σταματήσει! Δεν έχω γάλα να το ταΐσω… Δεν μπορώ να του κλείσω το στόμα… Θα πεθάνει!»

Κάποιος βάζει στο στόμα του παιδιού ένα μαντίλι κι η φασαρία λιγοστεύει.

«Ατς καπουΐ, κεραταλάρ, γκιαούρ, παρά ιστιόρ, ατς καπουΐ, γιουνά ιστιόρ, α κερατά, γκιαούρ, α σιμντί παρά!» – που θα πει: «Τους Έλληνες δε θέλατε; Ε, τώρα εμείς θέλουμε λεφτά!»

Εκατοντάδες άνθρωποι μέσα στο σπίτι, αλλά δεν ακούγεται πια ούτε ψίθυρος. Πολλοί, άλλωστε, έχουν πέσει σε μια κατάσταση νάρκης… κι εγώ με δυσκολία κρατάω τα μάτια μου ανοιχτά… θαρρείς και προσπαθούμε να ξεφύγουμε απ’ όλο αυτό το κακό καταφεύγοντας σε μια άλλη χώρα, αυτή του ύπνου και της λησμονιάς. Προσπαθούσα να κρατήσω τα μάτια μου ανοιχτά και δεν μπορούσα. Η μητέρα μου προσπαθούσε να με κρατήσει ξύπνια. Στη ζώνη της είχε κρεμασμένη ένα σακουλάκι ζάχαρη – μου είχε ζητήσει πριν το σκάσουμε απ’ το σπίτι μας να της γεμίσω ένα σακουλάκι με ζάχαρη κι εγώ νόμιζα πως είχε τρελαθεί και μου ζητούσε κάτι τέτοιο σε στιγμές σαν κι αυτές. Εκείνη, όμως, όπως αποδείχτηκε, ήξερε τι έκανε. Σαλιώνει το δάχτυλό της, το βουτάει στη ζάχαρη και μου το βάζει στο στόμα.

«Πιπίλισέ το!» μου λέιε. «Πιπίλισέ το!»

Το πιπίλισα και το ίδιο έκανε και σ’ άλλους ανθρώπους, όσα στόματα έβρισκε μέσα στο σκοτάδι, κι αυτό μας βοήθησε να συνέλθουμε και να μείνουμε ξύπνιοι.

Όλη τη νύχτα αυτή και την επόμενη μείναμε έτσι στριμωγμένοι ο ένας πάνω στον άλλο μέσα στο σκοτεινό εκείνο σπίτι. Όταν ξημέρωσε η δεύτερη αυγή, οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά στην πίσω πόρτα, την έσπασαν και μπήκαν μέσα. Χριστέ μου, πώς να περιγράψω με λόγια την σφαγή και τη φρίκη που είδαν τα μάτια μου!… Γυναίκες βιάζονταν, παιδιά αποκεφαλίζονταν και το μόνο που άκουγες εκτός απ’ τα ουρλιαχτά των θυμάτων ήταν: «Λεφτά! Δώστε μας λεφτά» Μα τι να τους δίναμε πια, που ό,τι είχαμε και δεν είχαμε τα είχαμε δώσει στους προηγούμενους;

Τρέχουμε όσοι προλάβαμε και βγαίνουμε απ’ το σπίτι. Κάποιοι μπαίνουν σ’ ένα διπλανό ημιυπόγειο και βγαίνουν λίγα λεπτά αργότερα με τα πόδια τους ματωμένα ως τα γόνατα. Ως αυτό το ύψος έφτανε το αίμα απ’ τη σφαγή που είχε προηγηθεί σ’ εκείνο το σπίτι. Οι Τούρκοι ψάχνουν κάποιον συμπατριώτη μας που τον λένε Βασίλη. Τον φωνάζουν: «Βασίλη! Βασίλη!»

«Ποιον Βασίλη φωνάζουν;» Ρωτάει κάποιος. Τον ακούνε  οι Τούρκοι και νομίζουν πως είναι αυτός. Τον παίρνουν, τον γδύνουν, του κόβουν τα γεννητικά όργανα κι ένας με μια ξιφολόγχη του βγάζει τα μάτια.

Με μάτια άδεια απ’ τον πανικό, τρέχουμε και πέφτουμε πάνω σε πολυβόλα… Τρέχοντας στα τυφλά πέφτω πάνω σε μια ανεμόσκαλα σ’ ένα τοιχάκι. Την ανεβαίνω και βγαίνω απ’ την άλλη μεριά. Πίσω μου ακολουθούν δεκάδες άλλοι. Πηδάω απ’ τη σκάλα και πέφτω πάνω σ’ ένα σκοτωμένο… Ποιος όμως δίνει σημασία πια σ’ έναν ακόμα νεκρό όταν γύρω του υπάρχει ο ίδιος ο θάνατος με τα χιλιάδες πρόσωπά του!

Μπαίνουμε σε σπίτια και βγαίνουμε κυνηγημένοι. Βογκητά και φωνές. Άλλος ψάχνει κλαίγοντας τη γυναίκα του κι άλλος το παιδί του… Γυρίζω το κεφάλι μου και βλέπω μια γυναίκα νεκρή και στο στήθος της ακουμπισμένο ένα μωράκι να κλαίει με τα χειλάκια του ακουμπισμένα στη θηλή της νεκρής μάνας.

Κάποια στιγμή βρίσκουμε ένα σπίτι που δεν είχε Τούρκους και λουφάζουμε εκεί όλη τη νύχτα. Την αυγή, που έφεξε, αντιλαμβανόμαστε πως παντού δίπλα μας υπάρχουν πτώματα. Δεν έψαχνες πια για την οικογένειά σου. Πήγαινες όπου έβλεπες άλλους χριστιανούς.

«Τι κάνουμε εδώ;» ακούστηκε ένας να λέει. «Πρέπει να προσπαθήσουμε να φτάσουμε στη Σμύρνη! Η Σμύρνη είναι μεγάλη πολιτεία. Εκεί υπάρχουν Νατσιόνες! (Ξένες Δυνάμεις), Άγγλοι και Γάλλοι, εκεί θα είναι εύκολο να σωθούμε!» Βέβαια η Σμύρνη βρισκόταν τριάντα χιλιόμετρα μακριά…

[…]

Φιλιώ Χαϊδεμένου, Τρεις αιώνες μια ζωή, εκδόσεις Λιβάνη (2005)