Ιστορικά κείμενα

Οι αρχές της πολιτικής των Τούρκων εθνικιστών όπως διατυπώθηκαν στο συνέδριο του Ερζερούμ.

Η προκήρυξη του συνεδρίου της συνέλευσης των εθνικιστών του Κεμάλ Ατατούρκ (23/7/1919-7/8/1919) διέπεται από τις παρακάτω αρχές:

Όλη η χώρα που περικλείεται στα εθνικά σύνορα αποτελεί ένα αδιαίρετο σύνολο.
Αν επιχειρηθεί διανομή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το έθνος θα αντισταθεί σε κάθε ξένη κατοχή ή ανάμειξη.
Αν η κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης αποδειχθεί ανίκανη να προφυλάξει την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της χώρας, θα συγκροτηθεί μετά από εθνικό συνέδριο μια προσωρινή κυβέρνηση.
Η βούληση τους έθνους πρέπει να αποτελεί την κυρίαρχη εξουσία.
Οι χριστιανοί δεν μπορούν να αποκτήσουν προνόμια που θα είναι δυνατό να θέσουν σε κίνδυνο την πολιτική μας κυριαρχία ή την κοινωνική μας ισορροπία.
Δε θα γίνει δεκτή ούτε «εντολή» της Κοινωνίας των Εθνών (Κ.Τ.Ε.) ούτε προτεκτοράτο.
Η εθνική συνέλευση (που την είχε διαλύσει ο Σουλτάνος το φθινόπωρο του 1918) πρέπει να συγκληθεί αμέσως για να θέσει υπό τον έλεγχό της τις πράξεις της Κυβέρνησης.

Κιτσίκης, Δ.(1998) Συγκριτική Ιστορία Ελλάδος και
Τουρκίας στον 20^ο αιώνα, σελ. 203. Αθήνα: Εστία

Ο ενδοιασμός του Βενιζέλου για την περαιτέρω προέλαση του Ελληνικού Στρατού.

Ο Βενιζέλος δεν επιθυμούσε προέλαση σε μεγάλο βάθος στο εσωτερικό της Μικρασίας. Στις 12 Ιουνίου 1920 τηλεγραφούσε προς τον αρχιστράτηγο:

«Ελπίζω ότι, όταν καλύψητε ασφαλώς κατοχήν μας και προέλασίν μας προς βορράν κατά κινδύνου επιθέσεως δια των δύο σιδηροδρομικών γραμμών Κασαμπά και Αϊδινίου, θα κρίνητε επιβεβλημένον όπως μη προελάσωμεν πολύ προς ανατολάς. Εχθρός έχει κάθε συμφέρον όπως μας παρασύρη εις τοιαύτην προέλασιν. Αλλά ημείς έχομεν αντιθέτως συμφέρον ίνα μη επεκτείνωμεν γραμμήν συγκοινωνίας ίνα μη αδύναται αύτη και ίνα μη επεκτεινώμεθα εν μέσω αλλοεθνών κατά μεγάλην πλειοψηφίαν πληθυσμών. Δεν γνωρίζω αν κρίνητε αναγκαίαν κατάληψιν Φιλαδελεφίας ή θα αρκεστήτε εις κατοχήν της δυτικώς ταύτης κειμένης ορεινής γραμμής ήτις προσφέρεται άριστα προς άμυναν. Αλλά ελπίζω ίνα διόλου παρασυρθήτε πλέον ανατολικώς Φιλαδελφείας και Κιοσή επί της σιδηροδρομικής γραμμής Αϊδινίου».

Κλεάνθης, Φ. (1983). Έτσι χάσαμε τη Μικρασία, σελ. 90-91.Αθήνα:Εστία.

Η στάση των ξένων Δυνάμεων απέναντι στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1919-1922.

Μόνον την 22^αν Μαρτίου 1922 ν. ημ. κατωρθώθη η σύγκλησις αύτη, (διάσκεψη του Παρισιού), αλλ’ υπό περιστάσεις αληθινά δυσμενείς διά την Ελλάδα.

Η Γαλλία ήδη είχεν υπογράψει, από του Οκτωβρίου 1921, την οριστικήν συνθήκην με τον Κεμάλ και δεν απέκρυπτε πλέον από την Αγγλικήν Κυβέρνησιν τας υποχρεώσεις, που είχεν αναλάβει απέναντι του Κεμάλ, όπως επιδιώξη ριζικάς μεταρρυθμίσεις της Συνθήκης των Σεβρών. Ο γαλλικός τύπος εξ άλλου είχε ξεσπαθώσει υπέρ των Τούρκων. Και η γαλλική κοινή γνώμη είχε καταληφθή από ένα αδικαιολόγητον και ανεξήγητον φιλοτουρκισμόν.

Η Ιταλία, μολονότι η μεγάλη Εθνική Συνέλευσις της Άγκυρας δεν είχεν επικυρώση την Ιταλοκεμαλικήν συμφωνίαν, είχε χαράξει απερίφραστα φιλοτουρκικήν πολιτικήν, και πάντως αντίθετον προς την ελληνικήν πολιτικήν της Μικράς Ασίας. Επίστευεν αυτή, πως, όπως και αν έχουν τα πράγματα, η Τουρκία αποτελεί χώραν οικονομικώς πλέον εκμεταλεύσιμον από την Ελλάδα. Και γι αυτό ήτο αύτη αποφασισμένη να υποστηρίξη τας ενώπιον της διασκέψεως υποβληθησομένας τουρκικάς αξιώσεις, σύμφωνα προς το άρθρον 4 της Ιταλοκεμαλικής συμφωνίας καίτοι μη επικυρωθείσης.

Ως προς την Αγγλία, αύτη απέδιδε τον αναβρασμόν των Ινδιών, που ήτο τότε πολύ μεγάλος, εις την παράτασιν του Μικρασιατικού πολέμου και εν γένει εις την στάσιν που ετήρει αύτη στην Ανατολή. Επίστευεν επομένως η Αγγλική Κυβέρνησις, ότι η ταχεία συνομολόγησις της ειρήνης απετέλει εθνικήν ανάγκην. Αυτά είχε δηλώσει εις την Βουλήν των Λόρδων ο Υπουργός των Εξωτερικών Κώρζον.

Αλλ’ η Αγγλική Κυβέρνησις για να επιτύχη την ειρήνην, είχε στα χέρια της ένα δυνατό όπλο, που της το έδωσε η Ελληνική Κυβέρνησις, όταν εις αυτήν ενεπιστεύθη την όλην Ελληνικήν υπόθεσιν. Δεν είχε παρά να περιορίση τας ελληνικάς αξιώσεις και η ειρήνη θα συνωμολογείτο.

Με το όπλο αυτό στα χέρια της Αγγλικής Κυβερνήσεως, αλλά και με τας δυσάρεστους δια την Ελλάδα συνθήκας, που περιγράφω ανωτέρω, αρχίζει η διάσκεψις των συμμάχων την 22^αν Μαρτίου 1922 ν. η., η οποία παρετάθη μέχρι της 26^ης Μαρτίου συμπεριλαμβανομένης.

Ζαβιτσιάνος, Κ. (1947) Αι αναμνήσεις του εκ της ιστορικής διαφωνίας Βασιλέως Κωνσταντίνου και Ελευθερίου Βενιζέλου όπως την έζησε (1914-1922) τόμος Β΄ σ. 127-128. Αθήνα.