Το χρονικό της καταστροφής

Μετά την απόβαση των Ελλήνων στη Σμύρνη (Μάιος 1919) η λαϊκή δυσφορία εκ μέρους των Τούρκων ήταν διάχυτη. Ανεξάρτητα από την παρουσία εκατομμυρίων Ελλήνων, Αρμενίων, Εβραίων κι άλλων εθνοτήτων σε διάφορα τμήματα της Ανατολίας, ο κύριος όγκος του πληθυσμού ιδιαίτερα στο εσωτερικό της χώρας παρέμεινε τουρκικός.

Εκφραστής αυτής της εσωτερικής δυσφορίας αναδείχθηκε ο Μουσταφά Κεμάλ, αξιωματικός του στρατού και ηγετικό στέλεχος των Νεότουρκων. Από τον Μάιο του 1919 και τη Σαμψούντα του Πόντου οργάνωσε εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα ενάντια σε όλους τους ξένους και κινήθηκε στο εσωτερικό της χώρας. Συγκάλεσε τη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση των Εθνικιστών οι οποίοι αντιτάχθηκαν στην εφαρμογή της συνθήκης των Σεβρών.

Παράλληλα ο Ελληνικός στρατός με την έγκριση των Συμμάχων κατέλαβε διαδοχικά το Αϊδίνι, το Νυμφαίο, τη Μαινεμένη, τις Κυδωνιές, την Πέργαμο. Σοβαρότερες επιχειρήσεις έγιναν το 1920, Τον Ιούνιο του 1920 με συμμαχική έγκριση οι Έλληνες αποβιβάστηκαν στην Αρτάκη, Πάνορμο, Προύσσα.

Τον Νοέμβριο του 1920 διεξήχθησαν εκλογές στην Ελλάδα και ο Βενιζέλος χάνει την εξουσία. Οι αντίπαλοί του επανέφεραν το Βασιλιά  Κωνσταντίνο ο οποίος ηγήθηκε και των στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Μικρά Ασία.

Στο μεταξύ ο Μουσταφά Κεμάλ κατάφερε να αποτρέψει τη δυσμενή στάση που κρατούσαν οι Μεγάλες Δυνάμεις απέναντι του και να εξασφαλίσει τη βοήθειά τους στην προσπάθεια αναχαίτισης των ελληνικών δυνάμεων. Οι Έλληνες τον Μάρτιο του 1921 χωρίς τη συμμαχική έγκριση και βοήθεια αποφασίζουν την παραπέρα προέλαση του στρατού, ενώ ακούστηκαν ενδοιασμοί για τη δυνατότητα αυτού του εγχειρήματος. Έφτασε ως τον Σαγγάριο ποταμό και παρέμεινε εκεί για ένα περίπου χρόνο έχοντας αδυναμία αντιμετώπισης των τουρκικών επιθέσεων.

Την άνοιξη του 1922 οι Έλληνες αντιλήφθηκαν ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις όχι μόνο σταμάτησαν να τους προσφέρουν προστασία αλλά παρείχαν οικονομική και στρατιωτική βοήθεια στο κεμαλικό καθεστώς. Το καλοκαίρι του 1922 οι Έλληνες κατέβαλαν ύστατες προσπάθειες διάσωσης του μικρασιατικού ελληνισμού τόσο σε διπλωματικό όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο αλλά ήταν αργά. Η αντεπίθεση των Τούρκων εκδηλώθηκε τον Αύγουστο του 1922 (13/26 Αυγούστου). Το μέτωπο κατέρρευσε και άρχισαν οι διώξεις, εκτοπίσεις, δολοφονίες του άμαχου πληθυσμού. Στην προκυμαία της Σμύρνης (27 Αυγούστου/8 Σεπτεμβρίου) εκτυλίχθηκαν σκηνές αλλοφροσύνης καθώς συνέρρεαν πλήθη για να σωθούν, αλλά τους προλάβαινε η σφαγή. Μπροστά σ’ αυτή την τραγωδία έμειναν ασυγκίνητοι μόνο οι επίσημοι σύμμαχοι.

Ταυτόχρονα η κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου έδωσε την αφορμή να ενταθούν και να ολοκληρωθούν βίαια οι προσπάθειες εκκαθάρισης του Πόντου από το ελληνικό στοιχείο.

Τέλος δόθηκε εντολή στις γυναίκες, παιδιά και άνδρες άνω των σαράντα πέντε (45) ετών που διασώθηκαν, να αποχωρήσουν από τη Μικρά Ασία έως τις 2/15 Σεπτεμβρίου 1922. Οι άνδρες δέκα πέντε έως σαράντα πέντε (15-45) ετών κρατήθηκαν αιχμάλωτοι μέχρι την υπογραφή της συνθήκης της Λoζάνης.

Βιβλιογραφία

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (έργο συλλογικό). Τόμος ΙΕ΄ σελ. 97-247. Αθήνα : Εκδοτική Αθηνών